21 lutego 2023 r. została ogłoszona ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, a jej przepisy wejdą w życie po upływie 3 miesięcy, czyli pod koniec maja tego roku. Przyjęte rozwiązanie prawne jest skierowane do przedsiębiorców, którzy prowadzą swoje interesy w formie spółek handlowych i chcieliby wzmocnić strukturę zarządzania poprzez integrację potrzeb i wartości rodzinnych z celami i potrzebami biznesowymi, co do tej pory, w świetle prawa spadkowego, nie było do końca możliwe, bo te przewidywało podział interesów majątków, a nie ich integrację.
Należy bowiem wskazać, że do momentu wejścia w życie ustawy o fundacji rodzinnej, w sytuacji odejścia na emeryturę właściciela firmy bądź jego śmierci, jego udziały są dziedziczone przez członków rodziny. Stwarzało to problemy sukcesyjne, między innymi przez wzgląd na konflikty panujące w rodzinie, bądź brak osoby odpowiedniej do zajęcia się majątkiem rodzinnym. W związku z tym ideą wprowadzenia fundacji rodzinnych jest między innymi umożliwienie fundatorowi odejście z aktywnego prowadzenia biznesu poprzez utworzenie jednostki, która będzie zarządzać majątkiem oraz zapewniać rodzinie fundatora środków do życia. Z dochodów fundacji rodzinnej będzie można finansować koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia beneficjentów.
Przybliżając zatem zasady działania fundacji rodzinnej należy wskazać, że z założenia ustawodawcy fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia i zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Warto zaznaczyć, że w skład organów fundacji rodzinnej nie muszą wchodzić członkowie rodziny, którzy będą mogli mieć status beneficjenta.
Działalność Fundacji Rodzinnej
Utworzenie fundacji rodzinnej nie ma na celu stricte prowadzenia działalności gospodarczej, jednakże może ona wykonywać działalność gospodarczą w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek:
- spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
- spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- beneficjentom;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
- gospodarki leśnej.
Procedura powołania fundacji rodzinnej
Założenie fundacji rodzinnej ma nastąpić na mocy testamentu lub aktu założycielskiego, które muszą zostać sporządzone w formie aktu notarialnego. Do ustawowych wymogów powołania fundacji rodzinnej należy:
- złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim lub w testamencie- w przypadku aktu założycielskiego Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora;
- ustalenie statutu;
- sporządzenie spisu mienia;
- stanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę (zarząd, rada nadzorcza, zgromadzenie beneficjentów) lub statut;
- wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim, albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie.
Dodatkowo ustawa reguluje jakie wymogi formalne musi spełniać statut i tak, oprócz tego, że musi zostać sporządzony w formie aktu notarialnego, w szczególności ma określać:
- szczegółowy cel fundacji rodzinnej;
- beneficjenta lub sposób jego określania i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;
- zasady prowadzenia listy beneficjentów;
- czas trwania fundacji rodzinnej; jeżeli jest oznaczony;
- wartość funduszu założycielskiego;
- zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
- co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów
- zasady zmiany statutu;
- przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
W momencie wpisu Fundacji Rodzinnej do Rejestru Fundacji uzyskuje ona osobowość prawną. Co ciekawe Rejestr Fundacji Rodzinnych prowadzony jest tylko przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Fundator i Beneficjent
Fundatorem może zostać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji rodzinnej, w testamencie lub akcie założycielskim. Dzięki założeniu fundacji rodzinnej Fundator będzie miał możliwość wycofania się z aktywnego prowadzenia biznesu. Warto również zaznaczyć, że prawa i obowiązku fundatora są niezbywalne, a Fundator może w statucie powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie, określając zakres tego powierzenia. Do obowiązków Fundatora należy wniesienie do Fundacji rodzinnej mienia na pokrycie funduszu założycielskiego. Wartość tego mienia powinna zostać określona w statucie i nie może być niższa niż 100.000 zł.
Beneficjentem fundacji może zostać osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. To na ich koszty utrzymania, kształcenia, leczenia lub wydatki na cele statutowe organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego przeznaczane będą dochody i majątek fundacji rodzinnej.
Odpowiedzialność Fundacji Rodzinnej
Ważny jest fakt odpowiedzialności fundacji rodzinnej. I tak Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem (w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego), bez zgody wierzyciela nie można tej odpowiedzialności wyłączyć ani ograniczyć. Dodatkowo Fundacja rodzinna odpowiada za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego, który obciąża fundatora gdy egzekucja z majątku fundatora jest bezskuteczna.
Opodatkowanie
Wiele pytań związanych z fundacją rodzinną powstało w sektorze prawa podatkowego oraz kwestii zachowku. Ustawodawca nie pominął tej kwestii i tak jeśli chodzi o kwestię podatkową trzeba mieć na uwadze że uwzględniane będą związki rodzinne z fundatorem dzięki czemu będzie to neutralne podatkowo, założenie oraz przekazanie do majątku fundacji nie będzie opodatkowane. Podatek będzie pobierany dopiero w sytuacji przekazywania środków beneficjentom, i będzie on wynosić 15%. Zwolnienie z tego podatku będzie obejmować najbliższą rodzinę.
Według danych Instytutu Biznesu Rodzinnego tylko 8 % następców przedsiębiorców deklaruje obecnie chęć poprowadzenia firmy stworzonej przez rodziców. Może to wynikać z różnych przyczyn, chociażby poczucia, wśród biologicznych potencjalnych sukcesorów, braku odpowiednich umiejętności do prowadzenia biznesu lub innego pomysłu na swoją przyszłość. W najgorszym scenariuszu takie sytuacje skutkowały sprzedażą dobrze prosperującej działalności. Ustawa o fundacji rodzinnej ma być rozwiązaniem na tego typu problemy – stając się niejako wspólnikiem firmy i angażując w jej prowadzenie osoby trzecie – ma pozwolić na kontynuację działalności przedsiębiorstwa i zabezpieczać przyszłość finansową członków rodziny.
